Bedenimizin harcadığı enerjiden daha fazlasının  alınması sonucu bunlar vücutta yağ olarak depolanır.  Obezite (şişmanlık) vücutta yağ birikmesi ile giden ve bir sürü hastalığada davetiye çıkaran çok tehlikeli bir durumdur.

Obezite ile  mücadele ederken birinci yapılması gereken bu durumu ciddiye almak gerekir. Obezite hiç hafife almamak gerekir. Obezite sadece bir kozmetik sorun değildir.

Obezite yani şişmanlık bir sürü ölümcül ağır hastalığı da beraberinde getirir veya bu hastalıklara yakalanma riskini artırır. Bu hastalıklardan en önemlileri kalp hastalığı, şeker hastalığı, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve birçok organda kanser gelişmesidir. Şişmanlığın kötü yönde etkilemeyeceği organ yoktur.

Obez olan kişi büyük olasılıkla yakın bir zamanda obezite ile ilintili hastalıklardan birine yakalanacaklardır.  

İyi olan şeyse, obez hastaların kilo verme ile obezite ile ilintili hastalıklarındanda büyük oranda kortulabilmesidir.

Vücut kitle indeksi (VKİ) 30 ve üstü olan kişilere obez denilmektedir.

VKİ’i kilogram(kg) cinsinden vücut ağırlığının metre(m) cinsinden  boyun  karesine bölümü ile elde edilir.  

VKİ= ağırlık / (boy)2

Örnek: 90 kg ağırlığında olan 180 cm boyunda bir erkek hastanın VKİ nedir?

VKİ=90/(1.8) 2

VKI: 27.7 (fazla kilolu )

Vücut kitle indeksi (VKİ) ine göre sınıflama

• 18.5’ altında: zayıf
• 18.5-24.9     :  Normal
• 25.0-29.9     : Fazla kilolu

• 30.0-34.9     : Obez (şişman) ( Klas I)

• 35.0-39.9     :Obez (şişman) ( Klas II)

• >40.0            :Morbid Obez (hastalık düzeyinde şişman) ( Klas III)

VKİ’i çoğu hastada obezite sınıflaması  için iyi bir ölçü oluşturur. Sadece çok fazla sporla uğraşan ve aşırı derecede kaslı kişilerde VKİ ölçümü hatalı sonuç verebilir. Bu durumlarda doktorunuza başvurabilirsiniz bel çevresi ölçümü, antropometrik ölçümler kullanılabilir. Bunların dışında daha ileri yöntemler ile şişmanlık derecenizi belirleyebilirsiniz fakat onlar pratikte değil daha çok araştırma yapmak için kullanılmaktadır.

Obezitenin (Şişmanlığın) tedavisi: Obezitenin tedavisinde tek başına bir yöntem başarılı olması zor. Bu nedenle kombine tedaviler uygulanması gerekir. Doğru programlanmış bir diyet ve fiziksel aktivite ile yaşam şekli değişimi mutlaka olmak zorunda.

• Bu yukarıda saydığımız yöntemler yetersiz kaldığı durumda obezite cerrahisi ile tedavi edilmektedir.

Doktora ne zaman başvurmalı?

Eğer şişmansanız (VKİ>30) ve şişmanlıkla ilgili hastalıklarınız mevcutsa, obezite ile ilgilenen bir doktora başvurmalısınız ve hastalıkla ilgili riskleriniz ve kilo verme yöntemleri üzerinde yardım almalısınız.

Obezitenin (Şişmanlığın) nedeni

Obezitenin  oluşmasında genetik, çevresel faktörler, yaşam şekli ve hormonlar gibi birçok faktör etken olmasına rağmen esas etken her ne sebeple olursa olsun harcadığınızdan fazla enerjiyi alırsanız, bu fazla enerji vücudunuzda yağ olarak biriktirilecektir. 

Bazı hastalıklar kuşhing hastalığı, hipotiroidi gibi obeziteye neden olabilir fakat bunlar nadir nedenlerdir. Obezitenin esas nedenleri;

• Fiziksel aktivite azlığı (sedanter yaşam, günlük hareket azlığı). Günlük aldığınız kaloriyi yakamamış olmanız.
• Sağlıksız beslenme ve yeme alışkanlığı: Günlük yaktığınız enerjiden daha fazlasını yemeklerle aldığımız zaman fazla olan kısım vücudumuzda yağ olarak depolanmaktadır. Fast food şeklinde yüksek kalorili yiyeceklerde bunu kolaylaştır

• Obez olmak için  risk faktörleri:

Şişmanlık çok sayıda etken ve kolaylaştırıcı faktörün birleşimi sonucunda oluşan karmaşık bir durumdur.

• Genetik
• Aile yaşam şekli
• Günlük hareket azlığı
• Sağlıksız diyet: Kalori açısında zengin, meyve ve sebze acısından fakir hızlı tüketilebilen besinler.
• Medikal sorunlar
• Kullanılmak zorunda olunan bazı ilaçlar; bazı antidepresanlar, şeker ilaçları, kortizonlar ve tansiyon ilaçları
• Sosyal ve ekonomik şartların kötülüğü
• Yaş arttıkça şişmanlık oranı artmaktadır
• Hamilelik
• Sigara içmek
• Yetersiz ve düzensiz uyku

Sağlıklı bir diyet ve düzenli bir egzersiz programı ve yaşam şekli değişimi ile şişmanlığa karşı bireysel savaşabilirsiniz. Eğer bu savaşta başarısız olursanız biz doktorlara başvurabilirsiniz. Şişmanlık ile mücadele çok ciddi bir konudur.

Şişmanlığın beraberinde getirdiği hastalıklar.

Eğer şişmansanız, şişmanlıkla ile ilgili sağlık sorunu yaşama olasılığınız er veya geç kaçınılmaz.

Bu sağlık sorunlarına örnek;

• Yüksek tirigliserid düzeyi
• Tip 2 şeker hastalığı
• Yüksek tansiyon
• Metabolik sendrom: kan şekeri yüksekliği +yüksek tansiyon + tirigliserid yüksekliği+ HDL kolesterol düşüklüğü
• Kalp hastalıkları
• Felç geçirme
• Kanser oranında artış: Rahim,  cervix, endometrium, yumurtalık, meme, kalın barsak, rektum, karaciğer ve prostat kanseri gibi birçok kanseri görülme olasılığını artırmaktadır.
• Nefes ile ilgili sorunlar; uyku apne  (uykuda nefesin kesilmesi)
• Safra kesesi sorunları
• Kısırlık ve adet düzensizliği
• Erektil fonksiyon bozukluğu (impotans)
• Karaciğer yağlanması
• Osteoartritis, eklemlerde dejenerasyon

Hayat kalitesi

Şişman insanların hayat kalitesi de belirgin bir şekilde düşmektedir. Şişman insanlar toplumdan kendilerini izole ederler ve çoğu sosyal faaliyetten kendilerini alıkoyarlar. Sosyal alanlara çıkmak istemezler.

Bunun yanında şişmanlıkla alakalı diğer bazı hastalıklarda hayat kalitesini olumsuz etkiler.

Bunlardan bazılar:

• Depresyon
• Sosyal izolasyon
• Düşük iş başarısı
• Utangaçlık ve suçluluk
• Seks hayatı ile ilgili problemler

Doktor Muayenesine gelirken ne yapmalısınız.

• Muayeneye gelmeden önce sıradan bir gününüzde yemiş olduğunuz yiyecekleri ayrıntılı bir şekilde listeleyin.
• Bir hafta boyunca adım sayar ile dolaşıp günlük ortalama ne kadar mesafe kat ettiğinizi hesaplayın.
• Şişmanlık ile savaşta doktorunuzla konuşurken dürüst ve açık olmalısınız. Kullanmakta olduğunuz tedavileri paylaşmalısınız.
• Randevuya gelmeden önce şişmanlıkla ve şişmanlığın tedavisi ile ilgili araştırma yapman senin için daha faydalı olacaktır.

Siz ne yapabilirsiniz

Muayeneye geldiğinizde aktif bir katılımcı olabilirsiniz. Muayeneye gelmeden önce şişmanlıkla ilgili ihtiyacınızı ve hedeflerinizi düşünün. Sormak istediğiniz soruların tamamını sorabilmek için sorularınızı bir liste haline getirin ve yazın.

• Hangi yemek yeme ve fiziksel aktivite alışkanlıkları kilo almama sebep olur
• Bu kilomu kontrol etmekteki zorlukta ben ne yapabilirim?
• Şişmanlığın sebep olduğu başka hastalığım var mı?
• Diyetisyene gitmeli miyim?
• Psikoloğa gitmeli miyim?
• Değiştirmem gereken davranışlar neler?
• Davranış değişimi için terapiye ihtiyacım var mı?
• Benin şişmanlığımın ve diğer hastalıklarımın tedavi şekli ne olmalı?
• Obezite cerrahisine ihtiyacım var mı? Benim için uygun mu?
• Eğer obezite cerrahisi yapılacaksa hangi ameliyat bana daha uygun ve neden bu ameliyatı önerdiniz?
• Ameliyat ile ilgili aklınıza takılan her türlü soru
• Ameliyattan sonra neler olacağı ve nasıl beslenileceği
• Ameliyatın riskleri
• Sizin ameliyatınızı yapacak doktorun bu ameliyat ile ilgili tecrübesi nedir?
• Bu ameliyatın yakın ve uzan dönem sonuçları nedir?

Şişmanlıkla ilgili aşağıdaki sorulara benzer sorular sorulacaktır.

• Ne zamandan beri bu kilolardasınız?
• Sizin şişman olmanızın sizce nedeni nedir?
• Normal bir günde ne yersiniz
• Bir günde ne kadar fizik aktivitede bulunursun?
• Şişman olmanız sizin hayatınızı nasıl etkilemektedir?
• Daha öncesinde hangi yöntemleri denediniz?
• Ne kadar başarılı oldunuz?
• Başarısızlığın nedeni nedir?
• Kilo verme hedefiniz nedir?
• Kilo vermek için yaşam şekli değişikliğine hazır mısın?
• Daha önceki geçirmiş olduğunuz sağlık sorunları nelerdir?
• Geçirmiş olduğunuz bir ameliyat mevcut mu?

Testler ve teşhis

Sizin önce detaylı hikâyenizi dinleriz, ardından fizik muayene yapılır ve ardından testleriniz yapılır.

Genellikle yapılan testler:  EKG, Akciğer grafisi , Kan testleri, gerekli ise USG ve endoskopik testler.

Bütün bu ölçümler sonrasında sizin kilo verme hedefinizi ve kilo verme şekliniz belirlenecektir.

Medikal tedavi:

Şişmanlık tedavisindeki hedef sağlıklı bir kiloya ulaşmak ve sürekli o kiloda kalmayı sağlamaktır. Şişman olarak sağlıklı kiloya ulaşmak için yapmanız gereken değişiklikleri yapmak için profesyonel desteklenmeye ( diyetisyen, psikolog, endokrinolog, obezite cerrahı … gibi)  ihtiyacınız olabilir.

 İlk başta tedavi hedefimiz hafif kilo verme(3-5% total vücut ağırlığının) olmalıdır. Bu kadar kilo vermek bir başarıdır bundan daha fazlasını yapmakta sizin faydanızadır.

Tüm kilo verme programları sizin yeme alışkanlıklarınızı değiştirip fiziksel aktivite oranınızı artırmaya yöneliktir. Tedavi metodu sizin obezite düzeyinize, sağlık durumunuza, tedaviye katılma düzeyinize ve istek düzeyinize göre ayarlanır ve başarısı da bunlardan etkilenir..

Şişmanlık tedavisinde kullanılacak diğer argümanlar nelerdir?

• Diyet değişikliği
• Egzersiz ve aktivite artışı
• Tavır değişikliği
• Obezite cerrahisi

Diyet değişikliği

Kaloriyi azaltırken sağlıklı besinlerle beslenme oranını artıran bir diyet alışkanlığı şişmanlıkla mücadelede birinci kuraldır. Diyetle çok hızlı kilo vermek değil yavaş yavaş uzun zamana yayılmış kilo vermek ve verilen kiloları koruyabilmek çok önemlidir. Çünkü zor olan kilo vermek değil verilen kiloları geri almadan devam edebilmektir. Uzun süre devam ettiremeyeceğiniz hızlı kilo vermeyi hedefleyen kısa süreli çok yoğun diyetlerden uzak durulmalı.

Piyasada medyatik olan ve çok hızlı bir şekilde kilo verebileceğinizi ve sağlığınıza kavuşabileceğinizi nerdeyse garanti eden diyet programları maalesef genellikle başarısızlıkla sonuçlanmaktadır. Çok mükemmel bir şişmanlık diyeti yoktur. Sadece sağlıklı yiyeceklerin olduğu diyet programları daha uygun.

•Kalorinin kesilmesi: Günlük aldığımız kalori miktarını azaltmamız gerekmektedir. Siz veya sizin için sizin sağlığınızdan sorumlu destek aldığınız kişi sizin günlük aldığınız yiyecekleri ve içeceklerin bir listesini çıkararak almakta olduğunuz kalorinin hesaplanması ile işe başlanmalıdır. Daha sonra sizin verilerinize göre size özel günlük almanız gereken kalori miktarının hesaplanması gerekmektedir. Genelleyecek olursa normal bir yetişkin insanlarda bayanlar için alması gereken kalori miktarı 1200 ile 1500 arasında iken erkeklerde bu oran 1500 ile 1800 kkaloridir

•Az yiyerek duymuş hissetmek. Yediğimiz yiyeceklerin enerji konsantrasyonlarının düşüklüğü, az kalorili büyük hacimde yiyecekler yanı kalori konsantrasyonu düşük bol lifli yiyeceklerin yenilmesi daha çok doygunluk hissi yaratacaktır.

Diyeti sağlıklı yapmak için başlıca yapılması gerekenler nelerdir;

o   Öncelikle bitkisel bazlı yiyecekler daha ağırlıkta olmalı, örnek olarak meyveler, sebzeler ve tam kepekli buğday ve çavdar ekmekleri.

o   Aynı zamanda bitkisel proteinlerinde alınması gerekmektedir örnek olarak fasulye, soya ve bezelye gibi.

o   Bunun dışında protein ihtiyacını karşılamak için yağsız et,  mümkünse ve seviyorsanız haftada iki kez balık diyetinizde olmalıdır. 

o   Yemeğinize fazladan tuz ve şeker eklemekten vazgeçmelisiniz

o   Az yağlı yiyeceklerin tüketilmesi, bu yağlarında genellikle zeytinyağlı yiyeceklerin tüketilmesi 

Genellikle bazı ağır diyet programları ile hızlı kilo kaybedebilirsiniz, fakat büyük olasılıkla diyeti bırakır bırakmaz geri alırsınız. Kilo vermek ve bu sağlıklı kiloda kalmayı devam ettirmek istiyorsanız, sağlıklı beslenmeyi alışkanlık haline getirmelisiniz ve ömür boyu bu beslenme şekline devam etmelisiniz.

Egzersiz ve aktivite:

Fiziksel aktivitenin  artırılması şişmanlık ameliyatının esas önemli kısımlarından birisidir.

Kilo vermeyi başarabilen ve bunun devamını sağlayabilen insanların çoğunun düzenli egzersiz yaptıkları bilinmektedir.

Egzersiz: Fazla kilolu veya şişman insanlar daha fazla kilo almayı engellemek için  haftalık minimum 150 dakika orta şiddette fiziksel aktivitede bulunması lazım. Belirgin kilo vermeyi sağlamak içinse 300 dakikadan daha fazla orta şiddette haftalık fiziksel aktivitede bulunmak. Egzersiz programını fizik kapasiteniz ölçüsünde yavaş yavaş artırmalısınız.

Hareket etmeye devam edin: Günlük düzenli egzersizler kalori yakmanızda çok önemli. Bunun yanında günlük hayatta da yapmış olduğunuz hareketleri de artırın örnek olarak arabanızı uzağa park edin, asansör kullanmayın, yakın mesafeleri hep yürüyün, yürüyüş için rahat ayakkabılar giyin. Bir adım sayar alın ve günlük atmış olduğunuz adımları takip edin.

Obezite Cerrahisi (Şişmanlık Ameliyatı):

Şişmanlık ameliyat (bariatrik cerrahi ) nasıl çalışmaktadır

1. Kısıtlayıcı işlemler: Midenin hacmi küçültüldüğü için az yiyecek tüketebilmesini ve bu az yiyecek ile doymasını sağlaması, daha fazla yiyecek tüketmeye kalkarsa rahatsızlık duyması.
2. Bağırsakların önemli bir kesimini devre dışı bırakılması sonucunda tüketilen yiyeceklerle alınan besinlerin önemli bir kesiminin sindirilememesi
3. Vücuttaki hormonsal değişimler sağlayarak hastanın yemeklere karşı olan tavrını değiştirmesi ve hastanın metabolizmasını değiştirmesi.

Şişmanlık Ameliyatı ne zaman gerekli?

Diğer yöntemlerle kilo vermeyi denemiş fakat başarılı olamamış olan hastalarda 

o   VKI>40 hastalar

o   VKI>35 olan ve obezite ile ilişkili hastalığı olan kişiler, örnek olarak şeker hastalığı, yüksek tansiyon, eklem problemleri gibi

Obezite cerrahisinin en çok yapılanları:

Gastrik bypas: Midenizde küçük bir poş oluşturulur (20-30 cc kadar) bu poş direk olarak ince bağırsağa bağlanır. Böylelikle yiyecekler bu küçük mide poşuna oradan da ince bağırsağa geçerler, bu esnada midenin geri kalan kısmına, on iki parmak bağırsağına ve 200 cm yakın bir ince bağırsak kesimine hiç uğramamış, bypas etmiş olur.  Bu şekilde hem daha az bir besin ile doyma sağlanabilmekte ve çok uzun bir bölüm devre dışı bırakıldığı için besinlerin önemli bir kesimi sindirilememektedir.

Tüp mide (sleeve gastrektomi): Midenin boylu boyunca kesilerek midenin fundus tarafının alınması ve tüp şeklinde bir mide bırakılmasıdır. Burada bırakılan mide poşu yaklaşık 45-120 cc civarındadır. Tüp mide ameliyatı obezite cerrahisi içerisinde yapılması en kolay ameliyatlardan birisidir.

Biliopankreatik diversiyon ameliyatı: Tüp midede olduğu gibi midenin bir kısmı çıkarılır ve ardından midenin çıkış kapakçığı korunarak oniki parmak bağırsağının birinci kısmından kesilir ve burası ince bağırsağın önemli bir kısmı devre dışı bırakılarak orta kesimine yakın bir yere bağlanır.

Metabolik Cerrahi: Bu şişman hastaların eş zamanlı şeker hastalığının da olduğu durumda tercih edilen ve şeker hastalığını daha etkili ve kalıcı bir şekilde çözen ameliyatlar tübtünüdür. Bu ameliyattada tüp mide ameliyatı yapılmakta ve ince bağırsaklarında yer değişim işlemi yapılmaktadır.

Şişmanlık tedavisinden sonra tekrar kilo almayı engelleme:

Şişmanlık tedavisinin hangisini yaparsanız yapın tekrar kilo almak önemli bir problemdir. Kilo kaybettirmesi için ilaç almışsanız ilacı bırakır bırakmaz büyük olasılıkla kiloları tekrar geri alacaksınız. Kilo kaybetmek için ağır diyetler yapmışsanız bunu bırakır bırakmaz fazlası ile tekrar geri kilo alacaksınız. Hatta obezite ameliyatından sonra bile eğer yüksek kalorili yiyecekler tüketmeye başlarsanız uzun dönemde yine kilolarınızı geri alabilirsiniz. Bütün bunlara rağmen sizin kilo verme cabalarınız hiçbir şekilde beyhude değildir.

Tekrar kiloları geri almayı engellemenin en iyi yollarından birisi düzenli fiziksel aktivite egzersiz yapmaktır: amaç günlük 60 dakika olmalıdır.

Kiloları geri almamanın diğer önemli yolu da sağlıklı beslenmekten geçmektedir. Yaşam şeklinizi bu iki konudan ödün vermeyecek şekilde organize etmelisiniz. Arkadaşlıklarınızı, iş hayatınızı, eğlence hayatınızı ve kendi kişisel yaşamınızı buna göre şekillendirmelisiniz.

Bütün bu tavsiye ve öneriler genel toplum içindir. Siz eğer obez özellikle morbid obez dediğimiz gurupta iseniz, bütün bu aşamaları kendi doktorunuz ile bire bir değerlendirdikten sonra uygulamalısınız. Herkes için başarıya ulaşacak tek bir tedavi seçeneği  yoktur. Tedaviler kişiye özgü olabilir.